Renesansowe dwory podmiejskie, model kulturowy między Włochami a Polską

0
1842

We wrześniu odbył się interesujący międzynarodowy zjazd, poświęcony renesansowym dworom jako modelowi kulturowemu między Włochami a Polską. Wydarzenie to było okazją do interdyscyplinarnego dialogu między historykami architektury i literatury pochodzącymi z Polski i Włoch. Temat zjazdu odnosi się do idei powiązanej z ekspansją lądową, wspieraną przez politykę gospodarczo-kulturalną Republiki Weneckiej w pierwszej połowie XVI wieku.

Na skutek masowego kupna tzw. ”beni inculti” powstały przestrzenie, w których powinności związane z administracją posiadłości ziemskich łączyły się z aspiracjami artystyczno-literackimi poszczególnych posiadaczy. W ten sposób narodziła się idea willi podmiejskiej jako „miejsca rozkoszy”, w którym administrowało się, ale przede wszystkim poświęcało wolny czas przyjemności rozmów z Muzami. Ta tematyka była często podejmowana przez włoską literaturę faktu, a studia nad relacjami między kulturą a willami weneckimi są wyjątkowo pogłębione. Brak jest jednak do tej pory badań ukazujących wpływ tychże złożonych relacji na kultury narodów, które utrzymywały stosunki z „Serenissimą”. Gdy analizujemy losy kulturalne Polski, zauważamy, że polscy uczniowie „Gimnasium Patavinum” (Uniwersytet w Padwie), a także podróżnicy i dyplomaci starali się naśladować wzorce wykształcone we Włoszech – zwłaszcza w Wenecji – już od początku XVI wieku.

Brak studiów mierzących się z tym zjawiskiem tworzy obszar do analizy świadectw w architekturze polskiej oraz dokumentach zredagowanych przez humanistów w czasie pobytu na terenie „Serenissimy”. Komitet naukowy skoncentrował się na niektórych ważnych realizacjach tej koncepcji, organizując Zjazd w: Barco della Regina Cornaro w Altivole, Loggia ed Odeo Cornaro w Padwie, Villa Emo w Vedelago, Villa Barbaro w Maser i Villa dei Vescovi di Luvigliano di Torreglia. W Zjeździe – któremu przewodził komitet honorowy w składzie: Mirosław Lenart (przewodniczący), Elia Bresolin, Elżbieta Barbara Lebart, Alina Nowicka-Jeżowa, Fiorenzo Silvestri, Giuseppe Volpato, Mikołaj Winnicki – wzięli udział znani profesorzy z włoskich i polskich Ateneów Uniwersyteckich. Poruszone zostały tematy: analizy literackie i architektoniczne, ukazujące wagę złożonych relacji kulturalnych i gospodarczych utrzymywanych między Polakami a mieszkańcami terytorium Republiki Weneckiej w pierwszej połowie XVI wieku, ważne zadanie wypełnienia braków w odpowiednich studiach, stworzenie dokumentacji naukowej pod postacią pracy zbiorczej stworzonej z badań przedstawionych podczas prac. Relacje ze Zjazdu podkreśliły szczególnie tło historyczno-kulturowe modelu willi renesansowej na terenie „Serenissimy” do końca pierwszej połowy XVI wieku, realizacje architektoniczne inspirowane wzorcami włoskimi na terenie Polski w XVI wieku oraz aspekty literackie i artystyczne willi renesansowej w Polsce i we Włoszech w XVI wieku. W ciągu trzech dni pokazów odbył się także szereg spektakli. W Barco di Regina Cornaro w Altivole aktorzy Narodowego Starego Teatru z Krakowa, Bolesław Brzozowski i Juliusz Chrząstowski, zaprezentowali poemat Jana Kochanowskiego „Satyr albo Dziki Mąż”. Natomiast Bruno Lovadina z Bel Teatro z Padwy, przy akompaniamencie lutni Luki Chiavinato, przedstawił „La Prima Orazione” Ruzzantego. Trzeciego dnia Zjazdu docenci weszli na pokład serii zachwycających Rolls-Royce’ów. Wybór nieprzypadkowy, z uwagi na to, iż owe samochody posiadają z przodu kratkę identyczną jak w greckim panteonie, a także u wejścia do willi palladiańskich, było to zatem przywołanie Palladia, największego architekta okresu, którym zajmował się Zjazd. Uroczysta kolacja odbyła się w Villa Vescovi w Luvigliano, miejscu, które tak bardzo zachwyciło polskich podróżników w renesansie, że w oparciu o plany tej willi wybudowali krakowską Villę dei Vescovi w Prądniku, w połowie XVI wieku. Zjazd był dopieszczony w każdym szczególe do tego stopnia, że nawet kolacja utrzymana była w konwencji renesansowej, z przepisami i akompaniamentem muzycznym z epoki. Zjazd został pomyślany i znakomicie zorganizowany przez Accademia dei Rampanti (Akademia Nieokiełznanych), stowarzyszenie, które odwołuje się do idei renesansowych akademii, zrodzone z chęci zrzeszania intelektualistów reprezentujących różne dyscypliny naukowe i artystyczne wokół idei humanitas i christianitas, czyli elementów, które legły u podstaw kultury europejskiej.

W sensie historycznym Accademia dei Rampanti kontynuuje tradycję Akademii założonej przez polskich studentów i działającej w Padwie pod koniec lat 40tych XVI wieku. Stworzenie historycznej organizacji zainspirował Wojciech (Adalberto) Kryski, który studiował we Włoszech między rokiem 1543 a 1548, niezwykła osobistość, która wyróżniała się swoimi cnotami i zdolnościami intelektualnymi. Razem z Janem Derśniakiem i Andrzejem Kostką, a prawdopodobnie także ze Stanisławem Wapowskim i Aleksandrem Myszkowskim, starał się stworzyć grupę dyskusyjną dla młodych Sarmatów przebywających w Padwie.

Członkowie Akademii stanowili awangardę intelektualną i kulturalną nie tylko wśród studentów w Padwie, ale także w Polsce, gdzie zrobili znakomite kariery. Pierwsza do tej pory znaleziona wzmianka historiograficzna o Akademii pochodzi z książki Łukasza Górnickiego „Dworzanin Polski”, opublikowanej w Krakowie w 1566 roku. Książka Górnickiego była renesansową przeróbką „Il libro del Cortegiano” autorstwa Castiglione.

Accademia dei Rampanti jest dzisiaj międzynarodową organizacją, a jej członkowie należą, lub należeli w przeszłości, do jednej z następujących kategorii: naukowcy, artyści i studenci Uniwersytetu w Padwie. W nastawieniu moralnym, w intelekcie i geniuszu artystycznym jednostek widzą najbardziej znaczącą i kreatywną siłę dla kultury. Aspiracje członków Akademii zostały wyrażone w motto umieszczonym na herbie: AD VERITATIS LUCEM CONTENDIMUS.

Należy podkreślić, że zorganizowanie Zjazdu było możliwe jedynie dzięki wsparciu Regionu Wenecja Euganejska, Prowincji Treviso, Padwy i Wenecji, Istituto Regionale Ville Venete, Gminy Altivole i Padwy, Rektora Bazyliki św. Antoniego z Padwy, Veneranda Arca di Sant’Antonio, Muzeum Domu Giorgione, Bel Teatro w Padwie, właścicieli Villa Emo, Villa Barbaro, Barco Loggia i Odeo Corsaro oraz Villi dei Vescovi. Było to możliwe dzięki ich cennej pomocy, wsparciu logistycznemu i technicznemu.