Przez cały okres renesansu, aż do późnego wieku XVII, Wenecja podtrzymywała mocno swój własny mit: symbolem miasta – dobrze widocznego na szczycie Pałacu Dożów – jest Sprawiedliwość. Republika Wenecka, upadła w 1797 po prawie tysiącu latach istnienia, głęboko identyfikuje się z ideą bezstronnej sprawiedliwości, dlatego też doża staje się w systemie wyobrażeń najwyższym zwierzchnikiem i stróżem tej Sprawiedliwości, jako że doża jest Wenecją.

Prawo obowiązujące w Wenecji było prawem „własnym”, czyli właściwym dla Wenecji, odróżniającym się od prawa powszechnego (pochodzenia rzymskiego), które, jako prawo Imperium, było uznawane za uniwersalne. Wykluczając formalnie prawo rzymskie ze swojego prawodawstwa (które w istocie w większej części się od niego wywodziło), Wenecjanie silnie podkreślali swoją niezależność. Sędziowie byli członkami klasy patrycjuszy, którym przyznane było prawo wydawania wyroków, o ile byli w stanie rozwiązywać sprawy bezstronnie (czyli według najwyższego dobra Republiki). Aby zrozumieć ducha, w jakim wymierzana była sprawiedliwość, wystarczy przetłumaczyć łacińską inskrypcję, która widnieje nad drzwiami prowadzącymi do Avogarii w Pałacu Dożów: „Przede wszystkim dochodźcie zawsze prawdy skrupulatnie, aby ustalić ją sprawiedliwie i z jasnością. Nie skazujcie nikogo, zanim nie podejmiecie szczerego i słusznego osądu. Nie osądzajcie nikogo na podstawie podejrzeń, ale szukajcie dowodów, i wreszcie, wydajcie łaskawy wyrok. Nie czyńcie innym tego, czego nie chcielibyście, aby wam uczyniono.”

Filozof francuski Saint Didier, odwiedzając Wenecję w XVII wieku, miał wykrzyknąć, zgorszony: Poddani są całkowicie zwolnieni z jakiegokolwiek szacunku względem ich panów! Zawtórował mu Monsieur Payen, inny Francuz, który pod koniec tamtego wieku wspominał ze zdumieniem w swoim pamiętniku ogromną wolność, jaką cieszyła się Wenecja i bezstronność, z jaką stosowano prawo: „W żadnej części Republiki pan nie miał prawa bić swojego sługi, czegokolwiek ten by się nie dopuścił; mógł go jedynie upomnieć, wyrzucić lub podać go do sądu. Gdyby się zdarzyło, że sługa uderzyłby pana, mógł zostać uniewinniony, jeśliby udowodnił, że zrobił to we własnej obronie.”

Podejmuje Saint-Didier: “Nie istnieją rozrywki, których lud by nie dzielił ze szlachtą… Może się do niej przyłączyć w jakimkolwiek miejscu, podczas świąt i hulanek, bez żadnych zobowiązań, a szlachta nie wymaga od poddanych żadnych zewnętrznych wyrazów szacunku, które by ich onieśmielały!”

Jeszcze jeden filozof francuski, Monteskiusz, pisze, że „trudno jest znaleźć w jakimkolwiek innym miejscu tyle szacunku i posłuszeństwa wobec Zwierzchności, co w Wenecji”. Rząd potrafił jednak wzbudzać nie tylko posłuszeństwo, lecz wręcz przywiązanie. I nic nie może lepiej opisać prawdziwego klimatu politycznego, który panował w Wenecji, niż ten okrzyk, wydany przez wielkiego księcia Pawła Pietrowicza, syna Katarzyny Wielkiej, który przybywa do Wenecji na słynną podróż w 1782r.: Ależ… ten lud to RODZINA!

Zakaz handlu niewolnikami

Pierwszym krajem, który zakazał handlu niewolnikami, była Republika Wenecka. Nastąpiło to w 960 r. wraz z objęciem urzędu przez dożę Piotra IV Candiano. Z kroniki Andrei Dandolo dowiadujemy się, że inny doża, Orso Partecipazio, już od 876r. ogłosił prawo, które zakazywało sprzedawania, kupowania i transportowania przez morze niewolników, a zwłaszcza pożyczania pieniędzy obcokrajowcom, którzy trudniliby się handlem ludźmi.

Zakaz handlu nie wykluczał posiadania niewolników lub niewolnictwa samego w sobie, oraz tego, że Wenecjanie często posiadali niewolników kupowanych gdzie indziej; ale zasadniczym faktem jest, że oficjalnie, pod karą sankcji takich jak okaleczenie, śmierć, konfiskata majątku czy ekskomunika, nikt nie mógł sprzedawać ani kupować niewolników. A mamy rok 960!

Trzeba będzie poczekać do roku 1750, aby Sebastião José de Carvalho e Melo zabronił niewolnictwa względem rdzennych mieszkańców kolonii portugalskich. W epoce nowożytnej punkt zwrotny o zasięgu światowym w procesie zniesienia niewolnictwa miał miejsce w Anglii między 1792 a 1807 r., kiedy parlament zatwierdził Slave Trade Act, zapoczątkowując w ten sposób proces, który doprowadzi do zniesienia niewolnictwa przez pozostałe potęgi kolonialne. W traktacie z 30 marca 1814 r., zawartego w Paryżu między Francją a Wielką Brytanią, strona francuska przyjęła na siebie zobowiązanie zniesienia handlu niewolnikami, po którym nastąpiło przyjęcie podobnych zobowiązań przez Holandię (15 czerwca 1815 r.).

Pod koniec XIX wieku, cała Afryka została podzielona na kolonie i praktycznie wszystkie władze kolonialne wprowadziły zniesienie niewolnictwa. Jednak na kontynencie afrykańskim handel nadal trwał w krajach takich jak Etiopia, która zabroniła go dopiero w 1932 r. Kolejnym kamieniem milowym była Powszechna deklaracja praw człowieka w 1948 r., której 4. artykuł zakazuje niewolnictwa w każdej jego formie. Jemen i Arabia Saudyjska robi to w 1962 r. Mauretania jest ostatnim krajem, które zakazuje jakiejkolwiek formy niewolnictwa.

Prawo weneckie w obronie małoletnich zmuszanych do pracy

10 marca 1396 r., deklaracja Rady Czterdziestu: „Coraz częściej do Urzędu Dawnego Sądu przychodzi wiele osób, by prosić o pozwolenie na umieszczenie chłopców i dziewczynek u rzemieślników różnych zawodów i rzemiosł. Często zdarza się, że mistrzowie obchodzą kontrolę prawną, obciążając dzieci pracami, wedle ich uznania, które bardzo często są wbrew Bogu i Sprawiedliwości. Sami rodzice tych dzieci często nie mają dla nich szacunku i nie biorą pod uwagę ich prawdziwej korzyści. Nasz wyżej wspomniany Urząd Dawnego Sądu jednomyślnie postuluje, aby Senat ustanowił ścisły zakaz notariuszom sporządzania takich aktów i umów, w obronie tych dzieci i przez wzgląd na umiłowanie Sprawiedliwości.”

Prawo to kilka lat później zostaje udoskonalone następującą deklaracją:

„I niech żaden inny notariusz, w jakikolwiek sposób mianowany, tak z woli cesarskiej, jak przez Wenecjan, nie ośmiela się lub nie myśli o czerpaniu w jakikolwiek sposób lub z użyciem jakiegokolwiek podstępu jakiejkolwiek korzyści z pracy lub usług dzieci (25 września 1402 r.).”

Sytuacja kobiet

(fragment artykułu Roberty de Rossi, Nowa Wenecja)

Kobiety weneckie miały prawa dotyczące dzieci i swoich osobistych dóbr, cieszyły się wolnością w życiu społecznym, w kierowaniu własną działalnością gospodarczą, w sztuce, w świecie intelektualnym: przestrzeń niezależności w działaniu i w myśli (o której kobiety innych państw europejskich nie mogły nawet mgliście marzyć), która doprowadziła między XVI a XVIII wiekiem do stworzenia – przez Arcangelę Tarabotti, Moderatę Fonte i Lucrezię Marinella – jednego z pierwszych zalążków myśli feministycznej we Włoszech.

Kobiety weneckie miały możliwość wybierania opiekunów dla swoich dzieci, miały władzę rodzicielską, która nie istniała nigdzie indziej. Mogły dysponować własnym majątkiem i dyktować testament, do tego stopnia, że przepisy przewidywały wyraźnie, że mężowie nie mogli być obecni podczas dyktowania, żeby na nie nie wpływać, jak pokazały ostatnie badania (Anny Bellavitis). Mogły kierować kawiarniami, sklepami, prowadzić działalność ekonomiczną, bez konieczności bycia pod opieką mężczyzny. Było to możliwe, ponieważ Wenecja była Republiką, a nie monarchią i ponieważ była społecznością kupiecką: gospodarką, w której rola rodziny była kluczowa, jak również rola kobiety, począwszy właśnie od rodziny.

Pierwsza absolwentka studiów i pierwsza dziennikarka

Pałac Ca’ Loredan należał długo do gałęzi rodziny szlacheckiej Corner: w jego murach urodziła się i  żyła Elena Lucrezia Corner Piscopia, która obroniwszy doktorat z filozofii w 1678 (25 czerwca) stała się pierwszą kobietą na świecie, która zdobyła dyplom. Elena Corner zdobyła nominację w nieprawdopodobnie przepełnionej katedrze Padwie za rozprawę o Arystotelesie. Niewiele wcześniej skończyła 30 lat. Powściągliwa, skromna, nieśmiała Elena umiera młodo, w wieku 38 lat: oprócz włoskiego znała grecki, łaciński, hebrajski, francuski, hiszpański i arabski, zasługując tym na przydomek Oraculum Septilingue.

Wenecja może się poszczycić również pierwszą kobietą dziennikarką, dyrektorką dziennika: Elisabetta Caminer Turra,  urodzona w 1751 r. zaczęła pisać bardzo młodo, współpracując ze swoim ojcem Domenikiem w „Europie Literackiej”. Przeprowadziła się do Vicenzy w 1769 r., aby poślubić biologa Antonia Turrę, a 5 lat później założyła „Dziennik Encyklopedyczny”, jedno z głównych włoskich czasopism oświeceniowych. Jej salon stał się w tamtych latach punktem odniesienia dla uczonych i literatów włoskich.

Mam wrażenie, że Krzywa Wieża i Piza są trochę jak papużki nierozłączki – przynajmniej w naszym przeciętnym systemie skojarzeń. Nie ukrywam, że sama również przez całe życie marzyłam o pamiątkowym zdjęciu typu „mistrz kung-fu podtrzymujący zagrożony zawaleniem się zabytek”, ale mój miejscowy przewodnik po mieście szybko wybił mi ten pomysł z głowy: „Vuoi fare la scema anche tu?”. Otóż to, mieszkańcy Pizy zdecydowanie woleliby, żeby przybywający do nich goście mieli nieco bardziej ambitne plany niż poprawne ustawienie się do zdjęcia z Krzywą Wieżą, zjedzenie margherity czy przespacerowanie się główną aleją pełną międzynarodowych sklepów z odzieżą.

Podczas specjalnej wycieczki organizowanej przez Urząd Gminy San Giuliano Terme miałam okazję przekonać się, że ta część Toskanii ma do zaoferowania dużo więcej. Wystarczy poświęcić chwilę dłużej na odnalezienie tych nieodkrytych jeszcze przez większość turystów miejsc. Chętnie Wam w tym pomogę!

Fondazione Cerratelli – chyba nikt na całym świecie nie może pochwalić się większą kolekcją strojów operowych, teatralnych i filmowych – to stowarzyszenie ma ich w sumie ponad 30 tysięcy! W siedzibie Villa Roncioni w San Giuliano Terme pod Pizą zobaczymy m.in. oryginalne kreacje z najbardziej znanych dzieł Pucciniego. Czemu służy ta zadziwiająca kolekcja? Poza tym, że naprawdę cieszy oko, stale wspomaga przyszłych mistrzów krawiectwa. Który początkujący projektant nie marzy, żeby uczyć się na takich przykładach? Miałam przyjemność wypożyczyć jeden ze strojów na uroczystą kolację w zapierającej dech w piersiach willi Villa Alta – jeśli planujecie wesele to polecam wziąć to miejsce pod uwagę!

Certosa di Calci – klasztor Kartuzów z połowy XIV wieku, który zachował się w bardzo dobrym stanie i dzięki temu pozwala doskonale wyobrazić sobie jak wyglądało życie zakonników za  zamkniętymi murami. Polecam spacer z przewodnikiem! Zdradzi Wam na przykład, że w klasztorze można było rozmawiać tylko podczas niedzielnej przechadzki i między innymi właśnie dlatego koty Kartuzów nigdy nie miauczały – zapewne wiedziały, że nie należy przeszkadzać w ciągłej medytacji.

Frantoio Toscano del Rio Grifone – bo czym byłaby wycieczka do Toskanii bez degustacji oliwy i wina z widokiem na słynne skąpane w słońcu wzgórza. Tutaj zobaczycie, jak tłoczyło się oliwę kiedyś, a jak robi się to teraz, spróbujecie tradycyjnych toskańskich potraw, wina i grappy domowej produkcji. Niezwykła rodzinna tradycja, którą gospodarze chętnie dzielą się z gośćmi.

Terme di San Giuliano – tu można poczuć się jak starożytni rzymianie, którzy udawali się do łaźni miejskiej i zapominali o bożym świecie. Baseny, groty z mikroklimatem, hydromasaże i to wrażenie, jakby hałas i pośpiech nigdy nie istniały. Do tego restauracja na światowym poziomie – wyobrażacie sobie lody z borowików, perliczkę i semifreddo z kremem z kasztanów? Chyba mogłabym tam zamieszkać…

A w samej Pizie? Oczywiście spacer po mieście sam w sobie jest przyjemnością, zwłaszcza jeśli po drodze do Krzywej Wieży zajrzymy do Museo Nazionale di San Matteo czy na wystawę Igora Mitoraja Angeli. Warto dokładnie obejść naokoło słynną Katedrę przy Piazza dei Miracoli – na jednej z jej bocznych ścian znajdziecie ułożone pionowo dziurki. Legenda głosi, że to ślad pazurów wbitych niegdyś przez diabła. Podobno nie da się ich policzyć, bo za każdym razem wynik jest inny. Nawet nie miałam odwagi spróbować!

Co zjeść?

Koniecznie należy spróbować Ceciny – to placek z mąki z ciecierzycy, często podawany w bułce z dodatkami lub jako przystawka. Polecam knajpkę Il Montino. Kolejka gwarantowana, ale warto odstać swoje. Poza tym oczywiście w walizce wraca z nami makaron Martelli oraz butelka pysznego toskańskiego wina – do wyboru, do koloru (ja wybrałam to z Cortony). A na uroczystą, wykwintną kolację (na którą absolutnie w Toskanii należy sobie pozwolić!) zaprasza przesympatyczny i niezwykle uzdolniony szef kuchni Luca Micheletti, którego dań możecie skosztować w Locanda Sant’Agata.

Gdzie się zatrzymać?

Jeśli zależy Wam na dobrej lokalizacji, to polecam Hotel La Pace, który znajduje się przy samej stacji kolejowej i zaledwie kilka kroków od najważniejszych muzeów i zabytków w mieście. Jeśli zaś wolicie spokój i urokliwe widoki o poranku to Airone Pisa Park Hotel na pewno przypadnie Wam do gustu. W obu przypadkach przemili właściciele, pyszne śniadania i obsługa mówiąca po angielsku, co we Włoszech naprawdę może okazać się niezwykle przydatne!

Skąd dolecieć?

Do Pizy bezpośrednio dolecimy tanimi liniami z portów lotniczych w Gdańsku, Krakowie i Warszawie-Modlin – niestety tylko w sezonie letnim (kwiecień – październik). Ja skorzystałam z usługi włoskiego przewoźnika Alitalia (lot z przesiadką w Rzymie).

Więcej zdjęć i szczegółowych informacji o wszystkich miejscach znajdziecie na moim blogu www.via-italiana.com.

Udanej podróży!

Trani, jedno z malowniczych i urokliwych nadmorskich miasteczek regionu Apulia, położona około 50 km na północ od Bari, jest miejscowością niezwykle atrakcyjną i docenianą przez turystów zarówno ze względu na piękno krajobrazu, jak i na tamtejsze dziedzictwo historyczno-artystyczne. Miasto niewątpliwie zawdzięcza swoją sławę przepięknej Katedrze św. Mikołaja Pielgrzyma (Cattedrale di San Nicola Pellegrino), stanowiącej jeden z najważniejszych przykładów architektury romańskiej w Apulii. Wzniesiona w malowniczej okolicy, na pięknym, dużym placu, z którego widok rozpościera się bezpośrednio na morze, wciąż jest świadectwem świetności średniowiecznej Trani. Katedra jest zbudowana z charakterystycznego kamienia Trani, tufu o różnych barwach od białego do różowego, które o zachodzie słońca przybierają ciepłych i fascynujących odcieni. Równie znane są także XIII-wieczna dzwonnica o 59 metrach wysokości, która góruje nad całym wybrzeżem, a także bogato zdobiony portal okalający drzwi z brązu wykonane przez Barisana z Trani w 1179 roku. Obecne drzwi są kopią oryginału, który po zakończeniu prac restauratorskich został przeniesiony i jest dostępny dla zwiedzających wewnątrz budynku. Naprzeciwko katedry znajduje się zamek Castello Svevo,   którego historia sięga 1233 roku. Zbudowany został na skalistym wybrzeżu, aby chronić miasto przed ewentualnymi atakami od strony morza. Dawniej od lądu oddzielała go fosa, być może naturalna. Następnie za czasów panowania Andegawenów zamek przeszedł przebudowę, a w XIX wieku został przekształcony w więzienie.  

Port w Trani, gdzie krzyżowały się drogi handlowe między Wschodem i Zachodem,  był w przeszłości jednym z głównych i najważniejszych w Apulii. Każdego dnia wielu rybaków wraz z ich straganami tłoczą się na nadbrzeżu aż do wieczora, sprzedając świeżo złowione przez nich ryby. Latem przybycie wielu jachtów z całego świata przekształca port w prawdziwy hotel na wodzie, stanowiąc o tym, że naturalna zatoka, nad którą góruje majestatyczna dzwonnica „królowej katedr Apulii”, nadal przyciąga swoim historycznym i naturalnym czarem. Przyglądając się  nadbrzeżu, możemy podziwiać malownicze widoki, w których zakochali się turyści: po lewej widzimy paradę pięknych łodzi rybackich o intensywnych kolorach i wymyślnych nazwach, po prawej szereg łodzi rekreacyjnych. Obydwa stanowią symbol „zamieszkałej” części morza, symbol funkcjonalnego i dobrze wyposażonego portu. I w końcu symbol miasta, którego oczy wciąż zwrócone są w stronę morza, jednak już bez konieczności walki o utrzymanie swojej pozycji.

W Trani warto zwiedzić również Palazzo Antonacci Telesio. Zbudowany w 1761 roku przez rodzinę Antonacci, następnie przekazywany w drodze dziedziczenia książętom Telesio, którzy nadal go zamieszkują. Palazzo, znajdujący się na Piazza Quercia, główną fasadą zwrócony jest w stronę portu. Po zburzeniu murów Fryderyka w 1845 roku, część wschodnia pałacu została rozbudowana według projektu architekta Luigiego Castellucci z Bitonto, który przebudował także fasadę pałacu w stylu neoklasycznym. Wewnątrz budynku znajduje się luksusowy hotel il Marè Resort, a także muzeum karocy, w którym można podziwiać kolekcję 33. XIX-wiecznych karet, należących w większości do rodziny Telesio, a także uprzęże i mundury woźnic. Ta niezwykle ważna kolekcja ukazuje kunszt rzemiosła tamtych czasów i pozwala dogłębnie poznać historię tejże klasy społecznej i wszystkich tych, którzy dla niej pracowali.

Po opuszczeniu portu, zmierzamy w kierunku starego miasta i mknąc wzdłuż alejek i wąskich uliczek docieramy do dzielnicy Giudecca, która przypomina o chwili, w której do Trani w roku 1000 przybyli przedstawiciele narodu żydowskiego.

„Po dwóch dniach w podróży dotarłem do Trani, położonego nad brzegiem morza; dzięki wygodzie oferowanej przez miejscowy port, Trani jest miejscem spotkań pielgrzymów udających się do Jerozolimy; to duże i piękne miasto, zamieszkane przez około 200 Żydów, prowadzonych przez rabina Eliaha, rabina komentatora Nathana oraz rabina Yaagova”. Te informacje zanotował w swoim dzienniku wielki Chacham (doktor prawa żydowskiego) Beniamin z Tudeli, przybyły do Trani w 1165 roku.

W Trani zbiegło się 6 diaspor. Żydzi z Izraela zniewoleni przez Tytusa, Żydzi z Venosy wypędzeni przez Saracenów w IX wieku, Żydzi uciekający z islamskiej Hiszpanii Almohadów, Żydzi, którzy uciekli przed antyżydowskim gniewem niemieckiej krucjaty w Worms i Moguncji w 1096 roku, a także ci uciekający z Bari zniszczonego w 1156 przez Wilhelma I Złego i ci wydaleni z Francji przez króla Filipa Augusta i przybyli do Trani około roku 1182. 

Dzięki zezwoleniu Hohenstaufów, w roku 1155 Żydzi zamieszkali w dzielnicy Giudecca, dwa kroki od portu i katedry. Port w Trani był w tamtym czasie znacznie bardziej “wdrążony” w miasto i z ulicy prowadzącej do kościoła Wszystkich Świętych dochodziło się do zapory miejskiej, wciąż znanej jako La Galera, wykorzystywanej przez żeglarzy jako miejsce stacjonowania galer. Giudecca to okolica uliczek i podwórek na różnych poziomach z przyległymi tarasami, praktycznie ze sobą połączonymi. Wydawać by się mogło, że właśnie dzięki połączonym tarasom, mieszkańcom Trani udało się uciec przed oblężeniem Saracenów. Żydzi z Trani celowali w barwieniu tkanin i wełny, w krawiectwie, a także w prawie morskim. Wystarczy pomyśleć, że właśnie w Trani w 1063 roku zostały napisane Statuty Morskie (obowiązujące nadal na całym świecie), a oprócz katolickiego konsula Nicoli de Roggero, dwaj kolejni konsulowie Simone de Brado i Angelo de Bramo byli Żydami.

Nawet dzisiaj Trani jest żydowską stolicą Apulii. Społeczność żydowska gromadzi się w synagodze Scolanova, praktykując starożytne obrzędy, takie jak Chanuka, Święto Świateł, które odbywa się co roku w grudniu na małym placu przed świątynią. Nie można opuścić Trani nie kosztując jej lokalnej kuchni, w której królują składniki typowe dla kulinarnej tradycji Apulii. Z pewnością nie może zabraknąć tradycyjnego dania „ziemniaki, ryż i pieczone małże”, z dodatkiem cebuli, czosnku, pietruszki i oczywiście oliwy z oliwek; ponadto omlet z dzikiej cebuli, małych bulw podobnych do cebuli zwyczajnej, często używanych w kuchni Włoch południowych, a także niezastąpione orecchiette z  łodygami rzepy, serwowane według przepisu z Trani z trzema anchois i dużą ilością pieprzu.

Te słowa pasowałyby do wielu dzieł architektonicznych stworzonych przez człowieka, a z pewnością do dwóch wież, Asinelli i Garisenda, które wciąż ukazują wielkość dawnych rodzin arystokratycznych. Zwycięstwo było w rękach tych, którzy płacili więcej, by zbliżyć się do nieba. Bogate rodziny arystokratyczne konkurowały ze sobą w średniowieczu w takim stopniu, że w Bolonii zbudowano ponad setkę takich wież, z czego przetrwało dwadzieścia. Asinelli (97m) i Garisenda (47m) są najwyższe, a ich lokalizacja uczyniła z nich symbol miasta, nazywany zarówno przez mieszkańców, jak i przez przyjezdnych: la turrita.

Geneza Bolonii nie leży tylko w średniowieczu. Była zamieszkana już od 3. tysiąclecia .p.n.e., a pierwsze osiedla o znaczącej wielkości datuje się na IX w.p.n.e. Duży wpływ na ukształtowanie się prawdziwej społeczności mieli Etruskowie, którzy nazwali te tereny Felsina, czyli ziemia urodzajna. Następnie znalazła się na krótko pod władzą Galów, a od 196 r.p.n.e. – Imperium Rzymskiego, które założyło tam kolonię wg prawa rzymskiego i ochrzciło ją Bononia –  miejsce umocnione fortyfikacjami. Wieki później została zdobyta przez Teodoryka Wielkiego, dalej przez Longobardów, a kiedy została odbita przez wojska Karola Wielkiego w roku 774, imperator oddał ją Kościołowi Katolickiemu, który stracił nad nią panowanie jedynie na kilka lat wiele wieków później po przybyciu Napoleona. Ciekawostka: co roku narodowe święto flagi włoskiej obchodzone jest w położonym niedaleko Bolonii mieście Reggio Emilia. Uważa się, że właśnie tu została zaprojektowana flaga włoska w październiku 1796. Miasto to zostało wybrane jako ojczyzna trójkolorowej flagi, ponieważ w jego archiwach znaleziono odpowiednie dokumenty potwierdzające jej zaprojektowanie. Jednakże niektórzy uważają, że tytuł ten powinien zostać oddany Bolonii. Zanim jeszcze Napoleon wkroczył do miasta, zostały utworzone grupki rewolucjonistów przeciwnych władzy papieskiej. Wśród nich było dwóch studentów: Luigi Zamboni i Giovanni De Rolandis. Przepełnieni duchem rewolucji francuskiej, przygotowywali bunt jeszcze zanim Napoleon dostał się do miasta, jednakże zostali aresztowani zanim udało im się wprowadzić plan w życie. W protokole z rozprawy można przeczytać, że zdecydowali się oni stworzyć flagę dla nowego państwa włoskiego. Wybrali oni kolory: zielony, biały i czerwony, naśladując flagę francuską i zamieniając tylko jeden z nich (niebieski na zieleń, kolor nadziei) tak aby nie była ona całkowitą kopią. Dwóch anarchistów zostało skazanych i straconych. Kiedy Napoleon zdobył Bolonię, rozkazał, aby ich prochy zostały umieszczone na dwóch wysokich kolumnach, aby oddać cześć ich odwadze.

Tak jak wiele włoskich miast, Bolonia była świadkiem serii podbojów oraz przewrotów, przerwanych dopiero po II wojnie światowej. I właśnie dokładnie w czasie wyzwolenia spod reżimu nazi-faszystowskiego Polska i stolica regionu Emilia Romania zetknęły się ze sobą. Polscy żołnierze byli pierwszymi, którzy pomagali ją uwolnić pomiędzy rokiem 1944 i 1945. Dowodził nimi generał Władysław Anders, któremu miasto postawiło potem pomnik. W 1982 roku Papież Wojtyła przyjechał pomodlić się na cmentarzu, oddając cześć pamięci 1432 żołnierzy, którzy oddali życie przy wyzwalaniu Bolonii. Nie było to jedyne włoskie miasto, które otrzymało pomoc od Polski. Należy także pamiętać o poświęceniu żołnierzy polskich pod Montecassino, Casamassima i Loreto.  

Bolonia jest sławna z wielu powodów: z najstarszego uniwersytetu cywilizacji łacińskiej, gdzie studiował Dante; z tytułu “miasta muzyki”, nadanego w roku 2006 przez UNESCO, a także z pewnych osobliwości – mniej poważnych niż rzeczy wymienione powyżej, ale nie mniej znaczących – jak na przykład sławny sos, który jest sprzedawany na całym świecie. Ale Bolonia jest także mniej znana z wielkiego “portu lądowego” jakim zawsze była, gdzie z różnych powodów spotykali się kobiety i mężczyźni z całego świata. Jest to cecha, która niezaprzeczalnie wzbogaciła miasto znane z wież i portyków.

Kiedy jedzie się do Włoch przez Klagenfurt, pierwszą miejscowością, jaką napotykamy wjeżdżając do Bel Paese jest Tarvisio, miasto słynne jako ośrodek narciarski, geograficzny i etniczny punkt spotkań trzech wielkich światów europejskich: łacińskiego, germańskiego i słowiańskiego.  Minąwszy Tarvisio można wyjechać z autostrady i aż do Udine poruszać się zwykłą szosą w kierunku Pontebbana, długą widokową drogą, rozciągającą się pomiędzy Alpami Julijskimi a Dolomitami. Trasa ta usiana jest malowniczymi wioskami, alpejskimi pastwiskami, rzekami o krystalicznych wodach, ale również starymi trasami kolejowymi, fortyfikacjami z pierwszej wojny światowej i opuszczonymi po upadku żelaznej kurtyny koszarami wojskowymi. Mniej więcej po godzinie jazdy pośród malowniczo pięknego krajobrazu dojeżdża się do miasteczka Venzone, w którym naprawdę warto zrobić postój. O uroku tego miejsca zapewnia nas znak informacyjny z napisem „zabytek narodowy”. Venzone, zaludnione przez około dwa tysiące mieszkańców, to gmina należąca do rejonu Carnia, niedaleko nieco większej  miejscowości  Gemona. Już na samy wjeździe zwiedzający zostaje przywitany wspaniałym pasem murów obronnych, które obejmują całe miasteczko, otoczone także fosą, dziś wypoczynkowym obszarem zieleni. Na antycznej, głównej bramie wejściowej, powiewa flaga Friuli, na niebieskim tle rzymski orzeł, upamiętniający ślady pozostawione przez Imperium w tym regionie: nazwa Friuli pochodzi z łacińskiego Forum Iulii.  Uważny obserwator z pewnością zauważy, że miasteczko jest bardzo zadbane, nawet w najmniejszych szczegółach. By zrozumieć ten fakt należy cofnąć się do roku 1976, który dla Venzone był swoistym początkiem, startem od zera. Wieczorem, 6 maja około godziny 9, silny wstrząs ziemi zniszczył około dziesięciu miasteczek Friuli; wśród nich ucierpiało także Venzone. Miasteczko, nazwane w 1965 roku narodowym zabytkiem, przetrwało dwie wojny światowe bez zniszczeń, pozostając przy starej, słabej strukturze zabudowy domów. Venzone podczas trzęsienia zostało praktycznie zrównane z ziemią, a to, co pozostało po pierwszym wstrząsie, runęło doszczętnie po dwóch kolejnych, które miały miejsce dwa miesiące później, we wrześniu. Dzięki wytrwałości i upartości friulijskiej ludności, ale także dzięki międzynarodowemu wsparciu, zaledwie w kilka lat, stare miasteczko odrodziło się  praktycznie  w  takie, jakie było wcześniej; wrócił blask przepięknego średniowiecznego centrum stając się ponadto jednym z najsłynniejszych przykładów odbudowy na polu architektonicznym i artystycznym na świecie. „Odrodziło się tam, gdzie było”, mówią jego dumni mieszkańcy. Dzisiaj Venzone jest jedynym w  Friuli-Wenecji Julijskiej miastem mającym mury obronne z XIII wieku. Można zwiedzić go i zakochać się od pierwszego wejrzenia. Zaraz za wieżą, która znajduje się w głównej bramie po lewej stronie można zauważyć pozostałości kościoła, nigdy nie odbudowanego. Jego fasada, cudem utrzymująca się jeszcze, mieści w sobie pustą rozetę, bez witraży, razem z marmurowymi podłogami, bez pokrycia dachowego: jest lakonicznym „memento”, które nawołuje nas do przemyśleń nad zaistniałą tragedią. Życie jednak idzie naprzód, stąd kilkadziesiąt metrów dalej mieści się główny plac, pulsujące serce miasteczka. Na prawo możemy podziwiać wspaniały budynek Urzędu Miasta, wykonany w stylu weneckim. Budowla mocno ucierpiała podczas trzęsienia, dlatego też została całkowicie rozebrana i wiernie odbudowana kawałek po kawałku. Mamy tu do czynienia ze wspaniałą konstrukcją w stylu późnego gotyku, z wpływami toskańsko–weneckimi. Na wieżyczce można dostrzec lwa Św. Marka, antyczny symbol dominacji weneckiej. Obowiązkowa przerwa w kawiarni Caffé Vecchio, gdzie w miłej friulijskiej atmosferze można zjeść obiad (zimą przy pięknym kominku) lub po prostu napić się dobrej kawy albo cappuccino przy barze, w towarzystwie życzliwej, pełnej ciepła friulijskiego, kelnerskiej obsługi.

Na ulicy prowadzącej do Katedry znajduje się wiele pięknych, rzemieślniczych sklepów, ale także sklep lokalnej mleczarni, gdzie można zakupić pyszne regionalne sery, wśród nich najdoskonalszy Montasio. Z głównego placu widać dzwonnicę Katedry, która zachwyca nas bielą swoich kamieni i uwodzi wdziękiem. Kościół w połowie został zniszczony przez majowe trzęsienie ziemi, natomiast dzwonnica cudownie ocalała pozostając nienaruszona, by kolejno we wrześniu rozsypać się w piach. Budynek ten na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych został szczegółowo zrekonstruowany poprzez anastylozę, czyli odbudowę przy użyciu oryginalnych fragmentów. Dzisiaj powrócił do swojej poprzedniej chwały, stał się symbolem odbudowy Venzone. Już z paru zewnętrznych szczegółów można odczytać pewne wpływy szkoły wenecko–bizantyjskiej. W jego wnętrzu zachował się cykl fresków z XIV wieku, podczas gdy te kolejne z późniejszych lat zostały utracone na zawsze. Również we wnętrzu kościoła mieści się kamień nagrobny księcia Bolesława Bytomskiego z dynastii Piastów z Bytomia, który to wyjechał razem z imperatorem Karolem IV na koronację, lecz nigdy z niej nie powrócił. Bogato zdobiona płyta nagrobna została zniszczona przez trzęsienie ziemi; dzisiaj po kompetentnie odbytej konserwacji na nowo można ją podziwiać w całej okazałości. W 1647 roku, podczas prac konserwatorskich kościoła, odnaleziono w jego podziemiach mumie. Okazało się, że za zaistniałe zjawisko odpowiedzialny jest grzyb, który wegetuje w grobach Katedry: powoduje on szybkie wysuszanie skóry martwych, zmieniając ją w jakby pergamin. Mumie stały się tak znane, że sam Napoleon podczas przejazdu swojej kampanii w tej okolicy chciał je zobaczyć. Początkowo było ich około 40, niektóre z nich zostały przewiezione do Padwy, Paryża i Wiednia w celu poddania badaniom naukowym. Dzisiaj pięć z nich jest udostępnionych dla zwiedzających: znajdują się w podziemiach byłej kaplicy św. Michała, mieszczącej się obok Katedry. Ciekawy jest sposób, w jaki należy zakupić bilety, by obejrzeć mumie: przy wejściu do kaplicy nie ma żadnej kasy z biletami, ponieważ przestrzeń, na jakiej są eksponowane jest zbyt mała, dlatego też pomyślano o drzwiach obrotowych na żetony, które można zakupić w różnych sklepach i kawiarniach w mieście. To sposób na oszczędność, ale również na przyciągniecie turystów do lokalnych działalności oraz poczucie się jak w domu dzięki życzliwości i przyjaźni miejscowej ludności. Oprócz spacerów pośród kamiennych uliczek, które wiją się wzdłuż średniowiecznych murów, można wyjść poza granice miasteczka i wspiąć się po górach starym, celtyckim szlakiem, łączącym piętnastowieczne kościółki znajdujące się w okolicy.  Atmosfera staje się jeszcze bardziej średniowieczna, kiedy przyjeżdża się do Venzone pod koniec października, podczas Święta Dyni. Wtedy to miasteczko wypełnia się wojownikami, szlachciankami i rycerzami, wszyscy bawią się wesoło, ale przede wszystkim uroczyście świętuje się dynię, przygotowując i gustując wytworne z niej potrawy. To cudowne miasteczko, jak wiele innych, jakie oferują nam Włochy, godne odwiedzenia, niepowtarzalne w swojej opowieści, którą przekazują nam jego stare kamienie…