Chyba nie jest przesadą stwierdzenie, że użycie czasów przeszłych w języku włoskim jest zmorą większości studentów. Z jednej strony, szczególnie na pierwszy rzut oka, ich użycie wydaje się w miarę przyjemne, jednak po chwili dłuższego zastanowienia zaczynamy zadawać coraz więcej pytań.
Podsumujmy ogólne zasady stosowania czasu passato prossimo i imperfetto.
Passato prossimo używa się:
- Dla wyrażenia skończonej czynności w czasie przeszłym np.
Ho comprato le scarpe. Kupiłem(am) buty.
Abbiamo fatto una bella vacanza.Spędziliśmy super wakacje. - Dla wyrażenia czynności, która trwa przez określony odcinek czasowy np.
Paolo ha lavorato in banca per 10 anni. Paweł pracował 10 lat w banku. - Przy sekwencji wydarzeń, kiedy jedna czynność następuje po drugiej np.
Mi sono svegliata, mi sono lavata, ho fatto colazione e sono uscita. Obudziłam się, umyłam się, zjadłam śniadanie i wyszłam.
Imperfetto natomiast:
- W opisie stanu emocjonalnego, wyglądu czy odczuć:
Era una bella ragazza, era snella ed aveva i capelli lunghi. To była ładna dziewczyna, była szczupła i miała długie włosy.
Erano tristi e delusi. Byli smutni i rozczarowani. - Dla wyrażenia powtarzających się czynności:
Da piccolo andavo al mare ogni estate. Jak byłem mały jeździłem nad morze każdego lata. - Przy dwóch czynnościach dziejących się równocześnie np.
Stiravo e guardavo la tv. Prasowałem(am) i oglądałem(am) telewizję.
Do takiego wyjaśnienia dodaje się zazwyczaj przykład łączący oba czasy w jednym, kiedy jedna czynność stanowiąca tło wyrażona w imperfetto przerwana zostaje przez drugą w passato prossimo, np.:
Quando andavamo al mare abbiamo incontrato i nostri vicini.
Kiedy jechaliśmy nad morze spotkaliśmy naszych sąsiadów.
Wszystkie te reguły skłaniają nas, uczących się użytkowników języka polskiego, do porównania tych czasów do polskiego czasu dokonanego i niedokonanego. I rzeczywiście możemy się pokusić o takie uproszczenie, w końcu trzeba sobie jakoś radzić w tych zawiłościach naszego ukochanego języka włoskiego z jednym tylko ale: nie zawsze tak jest, zapamiętajmy zatem kilka sytuacji w których taka definicja nie zadziała:
a) Zmyłkowe słowo sempre – zawsze. Owszem można się spodziewać, że podkreśla powtarzalność czynności, ale tak się składa, że sempre bardzo lubi passato prossimo np.
Ti ho sempre detto. Zawsze ci mówiłem (am)
Żeby użyć sempre w kombinacji z imperfetto zdanie musi mieć wyraźne znaczenie czynności, która się powtarza, do wcześniejszego przykładu Da piccolo andavo al mare ogni estate (Jak byłem mały jeździłem nad morze każdego lata), możemy dodać sempre dla podkreślenia, że to się działo absolutnie zawsze.
b) Podobna sytuacja dotyczy określeń raz, dwa, kilka razy; też może nam się wydawać, że skoro kilka razy to coś się powtarza, tymczasem proszę popatrzeć:
Ho telefonato tre volte a mia madre ma lei non c’era.
Dzwoniłam(em) trzy raz do mojej mamy ale jej nie było.
Sono stato due volte a Parigi. Dwa razy byłem w Paryżu.
W sumie jest to tylko informacja, że jakaś czynność miała miejsce kilka razy, nie musiała się więcej powtarzać.
c) Należy uważać na czasowniki, których odruchowo chcemy użyć w imperfetto, ponieważ po polsku nie mają one formy dokonanej.
Ho incontrato una vecchia amica e abbiamo parlato un po’.
Spotkałem starą przyjaciółkę i trochę porozmawiałyśmy (porozmawialiśmy).
W tym zdaniu czasownik parlare – rozmawiać po polsku sugeruje formę niedokonaną, a tymczasem po włosku jest to jedynie informacja o wykonanej czynności. Podobnie będzie w pytaniu:
Cosa hai fatto domenica sera? Co robiłeś w niedzielę wieczorem?
Przecież nienaturalnie brzmi po polsku tłumaczenie „co zrobiłeś w niedzielę wieczorem?” Jaka jest więc złota zasada? Może zwyczajnie nie należy przywiązywać się zbytnio do żadnej zapisanej formuły, które mają nam pomóc, ale nie zastąpią praktyki.
***
Aleksandra Leoncewicz – lektorka języka włoskiego, tłumaczka, prowadzi własne studio językowe italdico.
